„Nowy Wiśnicz - zespół architektoniczno-krajobrazowy”
Pomnik Historii
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 kwietnia 2020 roku.
Mistrz krakowskiej szkoły architektury krajobrazu, Profesor Janusz Bogdanowski twierdził, że krajobraz jest zewnętrznym wyrazem środowiska przyrodniczego i kulturowego. Przywołany tu Pomnik Historii to najwyższej próby przepiękny pejzaż Nowego Wiśnicza ukształtowany w zasadniczym zrębie w XVII wieku, który bez większych zmian przetrwał do naszych czasów. To jeden z najcenniejszych w skali kraju zespołów architektoniczno-urbanistyczno-przestrzennych. Zachował się w stanie bardzo czytelnym, relatywnie mało przekształconym.
Była to realizacja wizji Stanisława Lubomirskiego herbu Szreniawa bez Krzyża, jednego z najbardziej wpływowych ludzi swego czasu. Wchodząc przebojem do magnackiej elity Rzeczypospolitej, postanowił ten awans przypieczętować z barokowym rozmachem. Przebudował dawny zamek Kmitów w pyszną rezydencję, oddał chwałę Bogu, fundując klasztor karmelitów, wreszcie kazał zbudować - za królewskim przyzwoleniem - miasto Nowy Wiśnicz. Towarzyszyła temu matematyczna precyzja ówczesnych mistrzów. Centralne punkty zamku, klasztoru i miasta tworzą idealny trójkąt równoboczny! Krajobraz Wiśnicza na tle wnikliwej analizy porównawczej z takimi fenomenami jak: Łąńcut, Podhorce, Krzyżtopór, Krasiczyn czy Żółkiew jest po prostu poza konkurencją – unikatowy.
Dodajmy, że otaczają go tereny wyjątkowo piękne i harmonijne o znaczących wartościach widokowych, kulturowych i przyrodniczych. Jak na obrazie Tomasza Łosika, a tak opisane w dokumentacji wniosku o uznanie za Pomnik Historii: „łagodne wzgórza, rozdzielone głębokimi dolinami potoków, urozmaicają malownicze formacje skalne. Tradycyjne rozłogi pól przeplatają się z kompleksami leśnymi. Różnorodność rzeźby terenu i budowa geologiczna, zmienność warunków klimatycznych, glebowych i wodnych daje przegląd środowisk przyrodniczych. Krajobraz - nie tylko harmonijny, ale i cenny ze względów przyrodniczych - chroniony jest, jako część „Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego” oraz „Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego”. Tak właśnie, barokowy w swej czystej postaci, krajobraz Wiśnicza – tworzy genialne odwzorowanie środowiska.
Prof. dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski
